Koty wolno żyjące (dzikie, piwniczne) stanowią stały element ekosystemu miejskiego, a ich obecność w budynkach w zdecydowany i naturalny sposób zapobiega obecności i rozmnażaniu się gryzoni (myszy i szczurów).
Nie są to zwierzęta bezdomne, w związku z tym, nie wolno ich wyłapywać, wywozić, ani utrudniać im bytowania w danym miejscu.
Utrudnianie, czy zamykanie dostępu do ich schronień w terenie zabudowanym, jakim są przede wszystkim piwnice jest niehumanitarne.
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. 2022 r. poz. 572) daje możliwości wszczęcia postępowania wobec osób, które znęcają się nad zwierzętami.
Wszelkie działania podjęte przez zarządców nieruchomości, jak też osoby opiekujące się wolno żyjącymi kotami, powinny odbywać się z zachowaniem zasad współżycia społecznego tak, aby nie stwarzać uciążliwości dla mieszkańców, a jednocześnie zgodnie z wymogiem ustawowym humanitarnie traktować zwierzęta.
Koty wolno żyjące bytują w grupach liczących od kilku do kilkudziesięciu sztuk. Zazwyczaj zachowują dosyć duży dystans w stosunku do ludzi, w tym również do swoich opiekunów pomimo tego, że identyfikują ich pozytywnie. W wielu przypadkach grupy kotów wolno żyjących składają się z osobników spokrewnionych ze sobą, które urodziły się i wyrosły w jej obrębie. Przyłączenie się obcego kota do grupy jest bardzo trudne i z reguły koty obce nie są akceptowane.
W środowisku miasta koty nauczyły się wykorzystywać rozmaite źródła pokarmu, jednak w znacznej mierze korzystają z dokarmiania przez człowieka. Mając na uwadze typowy dla drapieżników oportunizm pokarmowy (wykorzystywanie pokarmu najłatwiejszego do zdobycia), należy dodać, że kot posiada niezwykle silnie uwarunkowane genetycznie programy zachowań łowieckich, które pomimo regularnego karmienia zwierząt, mogą być łatwo wyzwolone. Jak wykazały badania, myszy a prawdopodobnie również inne gryzonie mają zakodowaną genetycznie zdolność do ucieczki z miejsc, w których czują zapach kota. Można więc sądzić, że nawet nie polujące koty miejskie mogą odstraszać gryzonie.
Od 2005 roku Miasto Stołeczne Warszawa prowadzi działania związane z opieką nad wolno żyjącymi kotami, w celu ograniczenia i kontroli ich populacji. Ważnym aspektem tych działań są zabiegi sterylizacji i kastracji kotów, a w przypadku chorób – leczenie.
Osoby opiekujące się kotami wolno żyjącymi, mogą zgłaszać się do Wydziałów Ochrony Środowiska dla Dzielnic m.st. Warszawy w celu otrzymania skierowań na sterylizację i kastrację oraz ewentualne leczenie kotów wolno żyjących. O pomoc w odławianiu kotów, w celu dostarczenia do lecznicy weterynaryjnej, można zwrócić się bezpośrednio do organizacji pro zwierzęcych lub przez Wydział Spraw Zwierząt Biura Ochrony Środowiska Urzędu m.st. Warszawy.
Urząd Miasta Stołecznego Warszawy zapewnia również karmę, w celu dokarmiania kotów wolno żyjących, która przekazywana jest ich opiekunom. Aby otrzymać karmę należy zgłosić się do Wydziałów Ochrony Środowiska dla Dzielnic m.st. Warszawy.
Organizacje pozarządowe (Fundacje i Stowarzyszenia), których statutowym celem działania jest ochrona zwierząt, corocznie otrzymują w drodze otwartych konkursów ofert dotacje z Urzędu m.st. Warszawy, które przeznaczone są na sterylizację, kastrację i opiekę weterynaryjną, dokarmianie oraz poprawę warunków bytowania zwierząt bezdomnych i wolno żyjących.
W Biurze Ochrony Środowiska Urzędu m.st. Warszawy funkcjonuje Wydział Spraw Zwierząt (tel. 22/ 44 32 599 lub 545), a w Straży Miejskiej m.st. Warszawy działają specjalistyczne Eko Patrole (tel. 986). Przy Biurze Ochrony Środowiska Urzędu m.st. Warszawy działa również Komisja Dialogu Społecznego ds. Ochrony Zwierząt, która utworzona została przez organizacje pozarządowe zajmujące się szeroko pojętą problematyką ochrony zwierząt